Normal Motor Gelişim Evreleri
Bebeğinizin normal gelişim göstermediğini anlamanız için normal gelişim evrelerini bilmeniz gereklidir. Normal motor gelişim evrelerini Fizyoterapist gözüyle anlatmaya çalışacağım. Keyifli okumalar.
Öncelikle şunu belirtmeliyim ki her insanın gelişim süreci aynı değildir. Gelişim birçok faktörden etkilenebilir. Normal bir gebelik sürecinde ilk 8 hafta embriyo, gebeliğin 9. haftasından doğuma kadar da fetüs olarak adlandırılır. Normal doğum haftası 38- 40 haftalardır. Bu haftalar arasında doğan bebekler term, 42. haftaya kadar doğanlar post-term, 37 hafta öncesi doğanlar ise pre-term bebektir.
Gelişme sefalokaudal ve proksimalden distale göre olur. Yani baş kontrolü, gövde kontrolünden önce gelişir. Üst ekstremite gelişimi, alt ekstremiteden önce görülür.
Motor gelişim basamakları kaba ve ince motor gelişim olarak ikiye ayrılır. 12-18 aylık dönemde kaba motor gelişimin yani; baş kontrolü, yüzüstü pozisyonda ön kollar üzerinde durma, yüzüstünden sırtüstüne dönme, desteksiz oturma, emekleme pozisyonuna gelme, oturmadan emekleme pozisyonuna gelme, emekleme, tutunup ayakta durma, bağımsız ayakta durma, yürümeyi içerir. Hareketin kalitesi bir üst basamağa geçiş için önemlidir.
Normal motor gelişim progresyonu:
Motor gelişimin yanı sıra bebeğin kognitif, mental, sosyal ve emosyonel gelişimi de değerlendirilmelidir. Doğum sonrası bebekte fizyolojik fleksiyon postürü(yüzüstü pozisyon) hakimdir. Bunu yapma nedeni yaşamak için nefes alması ve Asimetrik Tonik Boyun Refleksi (ATBR)dir.
→ Yüzüstü pozisyonda iken, bebeğin poposu havada, kalçalar fleksiyonda ve pelvis anterior tilt pozisyonundadır. Vücut ağırlığını üst göğüs ve yüz bölgesi taşımaktadır. Kollar gövde yanında adduksiyon pozisyonunda, eller ise kavrama refleksi nedeniyle yumruk pozisyonundadır. Bebek spontan olarak ellerini açabilir. Sürekli baş parmağı avuç içinde tutuyorsa patolojik bir durumdan şüpheleniriz.
→ Birinci aydan sonra fleksiyon postürü azalır. Kalça yere değer ve vücut ağırlığı gövde ve alt ekstremitelere geçer.
→ Bebeğin yüzükoyun pozisyonda ön kollar üzerinde durabilmesi için gerekli koşullar;
1- Pelvis stabilizasyonu 2-Antigravite kaslarında kontrol gelişimi 3-Üst ekstremite hareketlerinin gelişmiş olması.
Bebek ortalama 2 veya 3.ayda başını kontrollü bir şekilde tutup, havaya kaldırabilir. Omuz stabilitesi olmadığından ilk 3 ayda ellerini boşlukta tutamaz.
5. aya doğru sırtüstü pozisyonda antigravite fleksör kas kontrolü gelişirken, antagonist ekstansör kaslarda uzama meydana gelir. Böylece bebek yattığı yerden ayaklarını kaldırabilir. Bir sonraki basamak elleriyle diz ve ayaklarına dokunmaktır. Hem bebeğin vücut algısının gelişmesi hem de kalça fleksörleri ve abdominal kas kuvvetinin artışı için gereklidir. Bir sonraki aşama bebeğin ayağını ağzına götürmesidir. Bu durum vücut imajını ve kognitif fonksiyonu geliştirir.
6-7 aylıkken bebek elleri üzerinde durma pozisyonunda poposunu havaya kaldırmayı öğrenir. Böylece emekleme pozisyonu sağlanmış olur. Ardından sürünme ve emekleme gelmelidir. 8-10 ay arası resiprokal emekleme başlar. Her bebek emeklemek zorunda değildir bazıları emeklemeden de yürüyebilirler.
Dönme Hareketinin Gelişimi:
Doğumdan sonra 6.aya kadar segmental olmayan dönme görülür. 6. aydan itibaren de segmental dönmeye gelişir. ( Vücudun parçalarını tek tek döndürme) Yüzüstünden sırtüstüne dönme hareketi, sırtüstünden yüzüstüne dönme hareketinden önce başlar.
Oturma Hareketinin Gelişimi:
Oturma hareketinin gelişmesi için, antigravite ekstansörlerin aktivasyonu ve kuvvetlenmesi, pelvik mobilite, scapular mobilite ve üst ekstremitelere ağırlık aktarımının gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Yeni doğan bir bebeğin oturma pozisyonuna alındığında ekstansör kaslar aktif kasılamadığından öne eğik pozisyonda kalır. Yaklaşık 4.ay civarı bebekler yakalama refleksi kaybolduğu için destekli oturma pozisyonuna gelebilir ancak ellerinden destek almaya çalışır. Ancak bu pozisyonda iken kavrama-bırakma ve oyun aktivitelerini gerçekleştiremez. Bu nedenle dengenin kaybolmaması, el-göz koordinasyonunun arttırılması için destek noktasını bağdaş kurarak arttırır ve oyun aktivitelerini yapar.
Bundan sonraki aşamamız da uzun oturma pozisyonudur. Bebek 6 aylıkken oyuncağı ön kol pronasyonu ile tutar ancak supinasyonu yapamaz. 8 ay civarında supinasyon hareketi gerçekleşir. Bu da hareketlerin resiprokal yapılmasını sağlar. Üst ekstremite kavrama ve bırakma becerisi, orta hat oryantasyonu ve el-göz koordinasyonu gelişir.
→ 8 aylıkken bebek desteksiz oturmaya başlar. Sırtüstünden veya yüzüstünden oturmaya gelebilir. Kendine uygun tabure veya sandalyesinde oturabilir.
Ayakta Durma Hareketinin Gelişimi:
7 aylık bir bebek destekli ayakta durma pozisyonunda anterior ve posterior ağırlık aktarmalarını yapabilir. Ellerinden tutunca yürüyebilir fakat yürüyüşü destek noktasını arttırmak için kalça abduksiyon ve eksternal rotasyonda ve ayaklarda artmış pronasyonla görülür. 7 aylıkken yerden ayağa kalkmak için, koltuk kenarını kullanır fakat burada üst ekstremite kuvvetini kullanır. Yaklaşık 10 ay civarında koltuk kenarından tutarak kalkar. Ancak bu aktivitenin doğru olabilmesi için önce yarım diz üstü pozisyona gelip daha sonra tutunarak ayağa kalkması gerekir. Bu kalkışta alt ekstremitenin kullanımını sağlamış olur. Bebek ayağa kalktıktan sonra oyuncaklarıyla oynar ve tekrar yarım dizüstü pozisyonla oturur veya squat pozisyonuna gelir. Bu hareketlerin tekrarı ve süresi arttıkça kas kuvvet ve kontrolü artar böylece hareket daha düzgün yapılmaya başlanır.
→ Bebeklerde bağımsız yürüme 10-15 ay arası görülür. Yürüyüş pratik edildikçe normal yürüme sınırlarına ulaşır. Fakat ayaklardaki yağ dokusu görünümü, 2 yaşa kadar devam eder. Sonra longitudinal ark gelişimi başlar. Bebek 3 yaşına geldiğinde her ne kadar hızlı yürüsede ancak 4 yaşında koşmaya başlar.
Denge ve Postural Kontrol Gelişimi:
Duyusal sistemler postural kontrol gelişiminde oldukça önemlidir. Vizüel (görsel), somatosensoriyel (dokunma,acı,ısı..), vestibuler sistemden(denge) gelen uyarılar postural kontrol ve istemli hareket için oldukça önemlidir. Erken bebeklik döneminde vizuel inputlar daha önemlidir. Vestibular maturasyon en son gelişir. Gelişimin ilk 3 yılında vizüel inputlar daha önemlidir. Çocuklarda propriosepsiyon 3-4 yaş arası gelişir. En son gelişen postural reaksiyon, koruyucu reaksiyondur. Vücut ağırlık merkezi, destek sınırlarının dışına çıkınca ortaya çıkar.
Örn: Ani denge bozulduğunda vücudunu düşmemek için ayarlamak ya da düşme pozisyonunda başını ve yüzünü korumak için ellerini öne uzatmaktır.
Kaynaklar; Adolph, K.E., & Avolio, A.M.(2000). Walking infants adapt locomotion to changing body dimensions. Journal of Experimental Psychology, 26(3), 1148-1166.
Adolph, KE, Vereijken B,& Shrout PE.(2003). What changes in infant walking and why. Child development, 74:474-497, 2003
Allen, M.C, & Capute, A.J, (1990).Tone and reflex development before term. Pediatrics85 (3 Pt 2) 393-399
Pediatrik Fizyoterapive Rehabilitasyon
Öncelikle şunu belirtmeliyim ki her insanın gelişim süreci aynı değildir. Gelişim birçok faktörden etkilenebilir. Normal bir gebelik sürecinde ilk 8 hafta embriyo, gebeliğin 9. haftasından doğuma kadar da fetüs olarak adlandırılır. Normal doğum haftası 38- 40 haftalardır. Bu haftalar arasında doğan bebekler term, 42. haftaya kadar doğanlar post-term, 37 hafta öncesi doğanlar ise pre-term bebektir.
Gelişme sefalokaudal ve proksimalden distale göre olur. Yani baş kontrolü, gövde kontrolünden önce gelişir. Üst ekstremite gelişimi, alt ekstremiteden önce görülür.
Motor gelişim basamakları kaba ve ince motor gelişim olarak ikiye ayrılır. 12-18 aylık dönemde kaba motor gelişimin yani; baş kontrolü, yüzüstü pozisyonda ön kollar üzerinde durma, yüzüstünden sırtüstüne dönme, desteksiz oturma, emekleme pozisyonuna gelme, oturmadan emekleme pozisyonuna gelme, emekleme, tutunup ayakta durma, bağımsız ayakta durma, yürümeyi içerir. Hareketin kalitesi bir üst basamağa geçiş için önemlidir.
Normal motor gelişim progresyonu:
Motor gelişimin yanı sıra bebeğin kognitif, mental, sosyal ve emosyonel gelişimi de değerlendirilmelidir. Doğum sonrası bebekte fizyolojik fleksiyon postürü(yüzüstü pozisyon) hakimdir. Bunu yapma nedeni yaşamak için nefes alması ve Asimetrik Tonik Boyun Refleksi (ATBR)dir.
→ Yüzüstü pozisyonda iken, bebeğin poposu havada, kalçalar fleksiyonda ve pelvis anterior tilt pozisyonundadır. Vücut ağırlığını üst göğüs ve yüz bölgesi taşımaktadır. Kollar gövde yanında adduksiyon pozisyonunda, eller ise kavrama refleksi nedeniyle yumruk pozisyonundadır. Bebek spontan olarak ellerini açabilir. Sürekli baş parmağı avuç içinde tutuyorsa patolojik bir durumdan şüpheleniriz.
→ Birinci aydan sonra fleksiyon postürü azalır. Kalça yere değer ve vücut ağırlığı gövde ve alt ekstremitelere geçer.
→ Bebeğin yüzükoyun pozisyonda ön kollar üzerinde durabilmesi için gerekli koşullar;
1- Pelvis stabilizasyonu 2-Antigravite kaslarında kontrol gelişimi 3-Üst ekstremite hareketlerinin gelişmiş olması.
Bebek ortalama 2 veya 3.ayda başını kontrollü bir şekilde tutup, havaya kaldırabilir. Omuz stabilitesi olmadığından ilk 3 ayda ellerini boşlukta tutamaz.
5. aya doğru sırtüstü pozisyonda antigravite fleksör kas kontrolü gelişirken, antagonist ekstansör kaslarda uzama meydana gelir. Böylece bebek yattığı yerden ayaklarını kaldırabilir. Bir sonraki basamak elleriyle diz ve ayaklarına dokunmaktır. Hem bebeğin vücut algısının gelişmesi hem de kalça fleksörleri ve abdominal kas kuvvetinin artışı için gereklidir. Bir sonraki aşama bebeğin ayağını ağzına götürmesidir. Bu durum vücut imajını ve kognitif fonksiyonu geliştirir.
6-7 aylıkken bebek elleri üzerinde durma pozisyonunda poposunu havaya kaldırmayı öğrenir. Böylece emekleme pozisyonu sağlanmış olur. Ardından sürünme ve emekleme gelmelidir. 8-10 ay arası resiprokal emekleme başlar. Her bebek emeklemek zorunda değildir bazıları emeklemeden de yürüyebilirler.
Dönme Hareketinin Gelişimi:
Doğumdan sonra 6.aya kadar segmental olmayan dönme görülür. 6. aydan itibaren de segmental dönmeye gelişir. ( Vücudun parçalarını tek tek döndürme) Yüzüstünden sırtüstüne dönme hareketi, sırtüstünden yüzüstüne dönme hareketinden önce başlar.
Oturma Hareketinin Gelişimi:
Oturma hareketinin gelişmesi için, antigravite ekstansörlerin aktivasyonu ve kuvvetlenmesi, pelvik mobilite, scapular mobilite ve üst ekstremitelere ağırlık aktarımının gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Yeni doğan bir bebeğin oturma pozisyonuna alındığında ekstansör kaslar aktif kasılamadığından öne eğik pozisyonda kalır. Yaklaşık 4.ay civarı bebekler yakalama refleksi kaybolduğu için destekli oturma pozisyonuna gelebilir ancak ellerinden destek almaya çalışır. Ancak bu pozisyonda iken kavrama-bırakma ve oyun aktivitelerini gerçekleştiremez. Bu nedenle dengenin kaybolmaması, el-göz koordinasyonunun arttırılması için destek noktasını bağdaş kurarak arttırır ve oyun aktivitelerini yapar.
Bundan sonraki aşamamız da uzun oturma pozisyonudur. Bebek 6 aylıkken oyuncağı ön kol pronasyonu ile tutar ancak supinasyonu yapamaz. 8 ay civarında supinasyon hareketi gerçekleşir. Bu da hareketlerin resiprokal yapılmasını sağlar. Üst ekstremite kavrama ve bırakma becerisi, orta hat oryantasyonu ve el-göz koordinasyonu gelişir.
→ 8 aylıkken bebek desteksiz oturmaya başlar. Sırtüstünden veya yüzüstünden oturmaya gelebilir. Kendine uygun tabure veya sandalyesinde oturabilir.
Ayakta Durma Hareketinin Gelişimi:
7 aylık bir bebek destekli ayakta durma pozisyonunda anterior ve posterior ağırlık aktarmalarını yapabilir. Ellerinden tutunca yürüyebilir fakat yürüyüşü destek noktasını arttırmak için kalça abduksiyon ve eksternal rotasyonda ve ayaklarda artmış pronasyonla görülür. 7 aylıkken yerden ayağa kalkmak için, koltuk kenarını kullanır fakat burada üst ekstremite kuvvetini kullanır. Yaklaşık 10 ay civarında koltuk kenarından tutarak kalkar. Ancak bu aktivitenin doğru olabilmesi için önce yarım diz üstü pozisyona gelip daha sonra tutunarak ayağa kalkması gerekir. Bu kalkışta alt ekstremitenin kullanımını sağlamış olur. Bebek ayağa kalktıktan sonra oyuncaklarıyla oynar ve tekrar yarım dizüstü pozisyonla oturur veya squat pozisyonuna gelir. Bu hareketlerin tekrarı ve süresi arttıkça kas kuvvet ve kontrolü artar böylece hareket daha düzgün yapılmaya başlanır.
→ Bebeklerde bağımsız yürüme 10-15 ay arası görülür. Yürüyüş pratik edildikçe normal yürüme sınırlarına ulaşır. Fakat ayaklardaki yağ dokusu görünümü, 2 yaşa kadar devam eder. Sonra longitudinal ark gelişimi başlar. Bebek 3 yaşına geldiğinde her ne kadar hızlı yürüsede ancak 4 yaşında koşmaya başlar.
Denge ve Postural Kontrol Gelişimi:
Duyusal sistemler postural kontrol gelişiminde oldukça önemlidir. Vizüel (görsel), somatosensoriyel (dokunma,acı,ısı..), vestibuler sistemden(denge) gelen uyarılar postural kontrol ve istemli hareket için oldukça önemlidir. Erken bebeklik döneminde vizuel inputlar daha önemlidir. Vestibular maturasyon en son gelişir. Gelişimin ilk 3 yılında vizüel inputlar daha önemlidir. Çocuklarda propriosepsiyon 3-4 yaş arası gelişir. En son gelişen postural reaksiyon, koruyucu reaksiyondur. Vücut ağırlık merkezi, destek sınırlarının dışına çıkınca ortaya çıkar.
Örn: Ani denge bozulduğunda vücudunu düşmemek için ayarlamak ya da düşme pozisyonunda başını ve yüzünü korumak için ellerini öne uzatmaktır.
Kaynaklar; Adolph, K.E., & Avolio, A.M.(2000). Walking infants adapt locomotion to changing body dimensions. Journal of Experimental Psychology, 26(3), 1148-1166.
Adolph, KE, Vereijken B,& Shrout PE.(2003). What changes in infant walking and why. Child development, 74:474-497, 2003
Allen, M.C, & Capute, A.J, (1990).Tone and reflex development before term. Pediatrics85 (3 Pt 2) 393-399
Pediatrik Fizyoterapive Rehabilitasyon
Yorumlar
Yorum Gönder